Zelfs al is Zwarte Piet vandaag niet meer racistisch bedoeld, toch heeft de figuur haar wortels in een koloniale tijd, toen zwarte mensen beschouwd werden als minderwaardig. Het racisme dat zwarte ministers in Frankrijk en Italië te beurt valt, louter omwille van hun huidskleur, of de reacties op een selfie van zwarte voetballers in de Nederlandse voetbalploeg, wijst er helaas op dat dit biologisch racisme nog niet uitgeroeid is.

De traditie van het ‘zwart maken’ van een blank gezicht verwijst naar de praktijk op het einde van de 19de eeuw van de zogenaamde ‘minstrels’ of ‘golliwogs’: vermakelijke figuren die zwarte mensen stereotypeerden op een denigrerende manier (http://black-face.com/).

In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk zijn zulke figuren door campagnes van de burgerrechtenbeweging verdwenen. In Vlaanderen en Nederland leven ze kritiekloos voort. Nederland was een van de laatste landen om de slavernij af te schaffen, België heeft zijn onsmakelijke verleden in Congo nog niet verwerkt. De jaarlijkse viering van Zwarte Piet herinnert op een pijnlijke manier aan die donkere vlek op onze geschiedenis, één waarmee we moeilijk in het reine zullen komen als we ook de figuur van Zwarte Piet niet in vraag kunnen stellen.  

Het verhaal dat Zwarte Piet zwart is door de schoorsteen is natuurlijk onzin, gezien je niet met kroeshaar, oorringen, een witte kraag en dikke rode lippen uit een schoorsteen komt (al deze kenmerken verwijzen naar de ‘kindslaven’ van de 19de eeuw – zie figuur hieronder). Dit werd zelfs toegegeven door de Nederlandse ‘Hoofdpiet’: “Nee, Zwarte Piet is geen schoorsteenveger. Dat is wel de doorzichtigste smoes waarmee we ons van het ongemak met de knecht van Sinterklaas af denken te maken. Zwarte Piet is een vrolijk relikwie uit racistische tijden, dat staat wel vast.[1]”